Hiện nay, tình trạng xả thải ra sông, hồ đang dấy lên những quan ngại về sức khỏe và môi trường. Do đó, thiết lập, giám sát và bảo vệ hành lang tài nguyên nước là việc làm cấp bách và rất quan trọng.
Trao đổi về vấn đề này, ông Triệu Đức Huy – Phó Tổng Giám đốc Trung tâm Quy hoạch và Điều tra tài nguyên nước Quốc gia cho biết:
- Hành lang bảo vệ nguồn nước là phần đất giới hạn dọc theo nguồn nước hoặc bao quanh nguồn nước do cơ quan nhà nước có thẩm quyền quy định. Nói một cách dễ hiểu hành lang bảo vệ tài nguyên nước chính là hành lang bảo vệ nguồn nước sông, suối, hồ, kênh, rạch,...
Vùng đất được gọi là hành lang tài nguyên nước này có tác dụng như một lá chắn chống các hoạt động gây ô nhiễm, suy thoái nguồn nước, bảo vệ các loài thủy sinh, chống lấn chiếm nguồn nước. Đặc biệt, nó bảo vệ, tạo không gian cho các hoạt động văn hóa, thể thao, tín ngưỡng… liên quan đến nước.
* Việc tạo hành lang bảo vệ tài nguyên nước đã được thể chế hóa trong luật pháp ra sao, thưa ông?
Ông Triệu Đức Huy: - Việc thiết lập, giám sát và bảo vệ hành lang tài nguyên nước có vai trò rất quan trọng trong việc quản lý và bảo vệ tài nguyên nước nói riêng và bảo vệ tài nguyên môi trường nói chung. Điều này được quy định cụ thể tại Điều 31 Luật Tài nguyên nước năm 2012, và Chính phủ đã ban hành Nghị định 43/2015/NĐ-CP ngày 06/5/2015 Quy định lập, quản lý hành lang bảo vệ nguồn nước.
Thực tế, việc tạo hành lang bảo vệ nguồn nước triển khai chưa nhiều. Việc khoanh định và xác định mốc giới hành lang tài nguyên nước giống như xác định mốc giới đường giao thông. Tuy nhiên, do việc nhận thức của chúng ta về chức năng nguồn nước và hành lang cần bảo vệ chưa được cao nên hiện chưa triển khai được nhiều.
Việc xác định hành lang bảo vệ nguồn nước theo tôi là hết sức đúng đắn, là lộ trình thể chế thực hiện Luật Tài nguyên nước, tuy nhiên với kỳ vọng Luật đi vào cuộc sống cần phải có thời gian và cả hệ thống chính trị phải vào cuộc.
* Vậy theo ông, đâu là những thách thức trong việc tạo dựng các hành lang bảo vệ nguồn nước?
Ông Triệu Đức Huy: - Tôi cho rằng có 2 tồn tại hiện nay cần giải quyết. Đó là nhận thức và quản lý. Cần tuyên truyền để các cấp từ quản lý, chuyên môn đến người dân hiểu rằng, cần thiết lập hành lang bảo vệ tài nguyên nước. Có hành lang này sẽ bảo vệ được con sông, con suối, dòng kênh mà họ sử dụng để lấy nước sinh hoạt, để sản xuất, để làm không gian sống. Bảo vệ nguồn nước, thiết lập hành lang chính là bảo vệ môi trường và sức khỏe người dân. Nếu xảy ra lấn chiếm hay lấp sông ngòi sẽ cản trở dòng chảy, có thể làm biến đổi dòng chảy, gây xói lở.... Khi không giữ được các chức năng của nguồn nước, rõ ràng, sẽ làm tình trạng ô nhiễm gia tăng.
Về vấn đề quản lý, tôi cho rằng cần kiểm soát các nguồn xả thải ra sông, hồ... Việc thiết lập hành lang, cấm các hoạt động sản xuất, kinh doanh trong hành lang, cấm lấn chiếm hành lang… sẽ hạn chế được ô nhiễm. Hơn nữa, nếu thiết lập hành lang tốt có thể tạo ra một không gian sông hữu ích cho cư dân. Như sông Tô Lịch, nếu hành lang được kè 2 bên và được cải tạo chất lượng nước nữa để có thể trở thành khu vui chơi thì rất tốt. Tuy nhiên, việc xây dựng hành lang là khung pháp lý quan trọng để bảo vệ nguồn nước còn nguồn nước thực sự phát huy được vai trò của nó hay không phụ thuộc chính vào ý thức bảo vệ của người dân sinh sống tại những khu vực đó.
* Việc triển khai thiết lập hành lang tài nguyên nước tại các địa phương hiện này ra sao, thưa ông?
Ông Triệu Đức Huy: - Dù chưa nhiều song một số địa phương đã có hướng dẫn, kế hoạch xây dựng, quản lý hành lang bảo vệ tài nguyên nước. Trung tâm Quy hoạch tài nguyên nước quốc gia đã hỗ trợ một số địa phương như Hà Giang, Bà Rịa Vũng Tàu xây dựng. Có thể kể đến Bà Rịa Vũng Tàu là một điển hình. Chỉ nửa tháng sau khi Nghị định 43/2015/NĐ-CP được ban hành, UBND tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu đã ban hành văn bản hướng dẫn thực hiện. Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn lập danh mục các nguồn nước phải lập hành lang bảo vệ trên địa bàn tỉnh nhằm quản lý các hoạt động như chăn nuôi, sản xuất nông nghiệp và các hoạt động khác có các chất thải có khả năng gây ô nhiễm nguồn nước của các hồ cấp nước cho sinh hoạt như hồ chứa nước: Đá Bàng, Suối Các, Đá Đen, Châu Pha, Sông Kinh (đập Cầu Mới), Kim Long, Núi Nhan, Tầm Bó và Sông Hỏa.

* Để duy trì hành lang bảo vệ tài nguyên nước, vai trò giám sát rất quan trọng, đặc biệt là vai trò của người dân địa phương, thưa ông?
Ông Triệu Đức Huy: - Đúng vậy. Đối với vấn đề giám sát bảo vệ hành lang tài nguyên nước, muốn giám sát hiệu quả, trước hết phải nâng cao ý thức người dân và doanh nghiệp. Bởi họ có lợi ích thiết thức từ dòng sông, suối này, công cụ pháp lý quan trọng song chỉ mang tính răn đe bước đầu, nó có đi vào cuộc sống hay không phụ thuộc vào nhận thức của người dân và công tác tuyên truyền của chúng ta vì đó là sinh kế bền vững trong các kịch bản phát triển kinh tế.
Ngoài ra, trong quá trình thiết lập hành lang bảo vệ tài nguyên nước, cơ quan quản lý Nhà nước phải xác định chức năng nguồn nước và mốc giới nghiêm ngặt đã được quy định. Khi tiến hành cắm các mốc phải phân công trách nhiệm rõ ràng để bảo vệ các mốc giới cũng như bảo vệ việc tuân thủ hành lang nguồn nước đấy cũng đã được quy định. Đối với cấp trung ương, khi văn bản phê duyệt nhiệm vụ hoàn thành đã thể hiện rất rõ, đối với cấp địa phương cũng đã giao cho chính quyền địa phương sở tại và thôn xóm có trách nhiệm bảo vệ như thế nào cũng đã được quy định rất rõ ràng.
* Xin cảm ơn ông.
Mai Đan (thực hiện)